“Azərbaycanın apardığı döyüşlər uzansaydı, Qərbin fürsət pəncərəsi ola bilərdi. Ancaq 1 sutka ərzində hər şey həll olundu”
Azərbaycan öz ərazi bütövlüyünün tam təmin olunmasına necə nail oldu? Əcnəbi ekspertlər nə düşünür? Xəzər Strateji Araşdırmalar İnstitutunun baş direktoru İqor Korotçenko “Moskva-Baku” portalına müsahibəsində bu haqda fikirlərini bildirib. Müsahibəni təqdim edirik.
– İqor Yuriyeviç, Azərbaycan buna necə nail oldu?
– Birinci Qarabağ müharibəsindəki uğursuzluqlardan sonra ölkənin bərpasını əhatə edən bu nəticəyə qədər uzun bir yol var idi. Azərbaycan milli iqtisadiyyatın əsasını yaratmış, neft və qaz hasilatı, eləcə də karbohidrogenlərin ixracı sahəsində meqalayihələr həyata keçirmişdir. Bu, Azərbaycan Respublikasının maliyyə-iqtisadi sisteminin bütün kompleksinin inkişafını təmin etdi və dövlətin dayanıqlı olmasına imkan verdi.
Azərbaycanda dövlət quruculuğu və milli inkişafın məqsəd və vəzifələrinə optimal cavab verən səmərəli siyasi sistem qurulmuşdur. Azərbaycanda silahlı qüvvələrin, hüquq-mühafizə orqanlarının və xüsusi xidmət orqanlarının bütün tərkib hissələrinin yaradılması istiqamətində səmərəli sistemli iş aparılıb. Müasir silah və hərbi texnikanın milyardlarla dollarlıq alışı həyata keçirilib. O, beynəlxalq təşkilatlarda nüfuzunu gücləndirdi, postsovet məkanının liderlərindən birinə çevrildi və Rusiya Federasiyası ilə siyasətdə, iqtisadiyyatda, hərbi-texniki əməkdaşlıqda səmərəli qarşılıqlı əlaqə qurdu. Bütün bunlar israrlı dövlət quruculuğu nəticəsində Azərbaycan Respublikasına işğal olunmuş ərazilərinin qaytarılması məsələsini praktiki müstəviyə qoya bildiyi həddə çatmağa imkan verdi.
Eyni zamanda, Bakı ilkin olaraq diplomatik, danışıqlar yolunu seçdi. Azərbaycan beynəlxalq hüquqa, BMT Təhlükəsizlik Şurasının məlum qətnamələrinə, hüquqi bazaya arxalanaraq, işğalçıların əlində olan 20 faiz ərazilərindən Ermənistanın işğalçı qüvvələrinin çıxarılması məsələsini gündəmə gətirdi.
Lakin Azərbaycanın bütün diplomatik səylərinə baxmayaraq, Ermənistan konstruktiv müzakirələrdən və bu məsələnin həlli yollarını tapmaqdan imtina etdi. Bundan başqa, Ermənistan Azərbaycana qarşı genişmiqyaslı silahlı təxribatlar həyata keçirdi. O, özünü toxunulmaz hiss etdi və terrorist döyüş üsullarını tətbiq etdi, Nikol Paşinyanın dövründə o, Azərbaycanın yeni ərazilərinin işğalını nəzərdə tutan “yeni ərazilər uğrunda yeni müharibə” adlı bədnam doktrinasını elan etdi.
Üç il əvvəl Ermənistan bu cür hərbi-siyasi təsir nəticəsində döyüşlərin bir həftədən çox çəkməyəcəyi ümidi ilə irimiqyaslı raket və artilleriya zərbələri ilə Azərbaycanı qorxutmağa növbəti cəhd etdi. Ərazisinin irimiqyaslı atəşə tutulmasına cavab olaraq Azərbaycan tarixə İkinci Qarabağ Müharibəsi kimi düşmüş “Dəmir yumruq” əks-hücum əməliyyatı planına başladı, işğalçı Ermənistanın ərazidə tam məğlubiyyəti və üçtərəfli bəyannamənin imzalanması şəklində diplomatik təslim olması ilə başa çatdı.
Bütün bu hadisələrdən sonra Azərbaycan ilk növbədə sülh yolu ilə kompromis əldə etmək və ərazi bütövlüyünü tam bərpa etmək üçün diplomatik, eləcə də hərbi imkanlarını daha da gücləndirdi. Diplomatik danışıqlar üçün dəfələrlə fürsətlərdən istifadə etdi. Ermənistan və separatçılar bütün bunlara Azərbaycanın təbii sərvətlərinin talan edilməsi, Qarabağda irimiqyaslı ekoloji cinayətlər, ora silahlıların və silahların gətirilməsi, terror aktları və Rusiya, Azərbaycan və Ermənistanın əldə etdiyi üçtərəfli razılaşmalara əməl edilməməsi, kənar oyunçuları prosesə sürükləmək cəhdi ilə cavab verdilər.
Azərbaycan praktiki danışıqların heç nəyə gətirib çıxarmayacağını onsuz da dərk edən, lakin ondan imtina etmədən ardıcıl olaraq öz əraziləri üzərində nəzarətin tədricən qurulması siyasətini həyata keçirdi və nəticədə Xankəndinə gedən kommunikasiya yollarına- Laçın yoluna və Ağdamdan keçən yola tam nəzarət olundu. Nəticədə separatçılar terror aktı ilə cavab verdi- erməni diversantları tərəfindən yerləşdirilmiş minaların partlaması nəticəsində 2 mülki şəxs və 4 polis əməkdaşı həlak oldu. Nəticədə Bakı antiterror əməliyyatına başladı və onu 24 saat ərzində başa çatdırdı. Bu, Qarabağda separatçı erməni rejiminin 35 illik mövcudluğundan sonra tam süqutuna gətirib çıxardı.
Bu, təkcə Cənubi Qafqaz regionunda deyil, həm də qlobal miqyasda əlamətdar hadisədir, çünki Azərbaycan öz problemlərini necə həll etməyin zəruriliyi nümunəsini nümayiş etdirib. Müasir tarixdə ilk dəfə olaraq 20 faizi işğal olunmuş və düşməninə qlobal güclərin – ABŞ, Fransa və digər aparıcı Avropa dövlətlərinin kömək etdiyi bir ölkə kimi güclü iradə və qətiyyət göstərdi. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin həyata keçirdiyi məntiqi siyasət təkcə ölkə deyil, həm də dünya tarixinə əlamətdar hadisə kimi düşüb. İlham Əliyev zəmanəmizin görkəmli siyasətçisidir. İkinci Qarabağ müharibəsində 44 gün və 24 saat müddətdə qalib gəlmək, antiterror tədbirləri ilə bağlı problemləri tamamilə həll etmək, öz ölkəsinin ərazi bütövlüyünü tamamilə bərpa etmək tarixi zəfərdir.
– Yəni separatçılar anlayıblar ki, bu vəziyyətdə onların gedəcək yerləri yoxdur? Maraqlıdır ki, separatçı liderlərdən biri, DQR “prezidentinin” müşaviri David Babayan Azərbaycanda axtarışda olduğu üçün Azərbaycan hakimiyyətinə təslim olmaq niyyətində olduğunu bəyan edib…
– Çünki “Qarabağ”ı diqqətsiz qoymaq mümkün olmayacaq. Bu, yeni reallıqların dərk edilməsidir. Azərbaycan Qarabağ ermənilərinə reinteqrasiya təklif etdi. Onların hər biri öz seçimini edir- qalmaq və yenidən inteqrasiya etmək və ya ərazini tərk etmək. Qalanların daha parlaq gələcəyi olacaq.
Bəli, Azərbaycan indi yaranmış müəyyən imkan pəncərəsindən yararlanıb. Aydındır ki, Azərbaycan kimi gələcəyinə cavabdeh olan dövlət istənilən hadisəni hesablayır. Və bu hesablama bir sıra amilləri nəzərə alır. Baş verənlərin hamısı kortəbii deyildi. Azərbaycan düşmənin hərəkətlərinə cavab olaraq antiterror tədbirləri həyata keçirdi.
– Rusiya-Ermənistan münasibətlərindəki mənfi tendensiyalar vəziyyətə necə təsir etdi?
– Bildiyimiz kimi, Ermənistan hakimiyyəti Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıyıb. Və əgər Ermənistan indi açıq şəkildə Qarabağda Azərbaycanla müharibəyə girsəydi, bu, onun Azərbaycan Respublikasının suveren ərazisinə qarşı təcavüz aktı olardı.
Rusiya və Azərbaycan ərazi bütövlüyünə qarşılıqlı hörmətin açıq şəkildə ifadə edildiyi Müttəfiq Əməkdaşlıq Bəyannaməsi imzalayıblar.
Rusiya-Ermənistan münasibətlərinin soyuması imkan vermədi ki, Rusiyadakı erməni lobbisi bütün bu onilliklər ərzində oynadığı rəzil anti-Azərbaycan kartını uğurla oynasın.
Kreml Azərbaycana qarşı güc potensialından istifadə etmək lazım olduğu barədə erməni hayqırtılarına biganə qaldı.
Tamamilə aydındır ki, Ermənistana qarşı “yumşaq güc” siyasətini iflasa uğradan, indi Rusiyanın hadisələrə hərbi müdaxiləsinə müraciət etməyə çalışanlar, Kremlin xarici və müdafiə siyasəti sahəsində mühüm qərarlar qəbul etməsinə təsir edə bilən erməni lobbiçiləri öz xudbin əməlləri ilə, öz mənfəətləri üçün çalışaraq, siyasi imkanlarını dəyərdən salıblar. Aydındır ki, Ermənistana münasibətdə “yumşaq güc”ə ayrılan vəsaitlərin auditinin aparılması zərurəti ilə bağlı sual var.
– İndi Azərbaycan çox səmərəli şəkildə terrorçuların həbsinə başlayıb, Vaqif Xaçatryan, Ruben Vardanyan və s… Moskva göstərdi ki, müdaxilə etməyəcək – Vardanyan uzun müddətdir ki Rusiya vətəndaşı deyil.
– Azərbaycan beynəlxalq hüquq nöqteyi-nəzərindən hərəkət edir, bunlar beynəlxalq terrorizmdə iştirakda ittiham olunan cinayətkarlardır. Bəziləri artıq vaxtında oradan qaçıblar. Əldə olan məlumata görə, Ruben Vardanyan iki dəfə Qarabağ ərazisini tərk etməyə cəhd edib. İlk dəfə kim olduğunu anlayanda dönüb arxaya sürdü, ikinci dəfə daha bəxti gətirmədi…
Moskva müdaxilə etməyəcək, çünki Vardanyan həqiqətən də Rusiya vətəndaşlığından imtina edib və ona görə də onun müdafiəsinə qalxmaq üçün heç bir hüquqi əsas yoxdur. Amma biz indi bir sıra Rusiya media xadimlərinin kampaniyasının şahidi oluruq ki, onlar açıq-aydın onunla müəyyən maliyyə-iqtisadi əlaqələrlə bağlı idilər. Və bu gün Vardanyan haqqında fəryadlar onun vaxtilə yatırdığı vəsaitlərin israfıdır.
– Hazırda Qərb çox fəal şəkildə ermənilərin hüquqları mövzusunu təbliğ edir – Avropa İttifaqı, Fransa və digərləri onlara dəstək olmaq üçün maliyyə vəsaiti yönəldirlər. Almaniya və Kanada fəallaşır… ABŞ da Ermənistanın ərazi bütövlüyünün vacibliyi ilə bağlı özünəməxsus bəyanatlar verir… Azərbaycanın başlatdığı proseslərə Qərb və erməni revanşistləri müdaxilə edə biləcəkmi?
– Azərbaycanın apardığı döyüşlər uzansaydı, Qərbin fürsət pəncərəsi ola bilərdi. Ancaq 1 sutka ərzində hər şey həll olundu. Təyin olunmuş döyüş tapşırığının həllində bu ildırım sürəti və separatçıların təslim olması Qərbi Azərbaycan üzərində diplomatik rıçaqlardan istifadə etmək imkanından məhrum etdi. Bakının Qarabağ üzərində nəzarəti bərpa olunub. Və sonrakı konvulsiyalar, bədən hərəkətləri, qışqırıqlar heç bir şeyə təsir etməyəcək. Onlar Azərbaycana istənilən təzyiq baxımından illüziyadırlar. Qatar getdi.
Qərb imkan daxilində Ermənistandan istifadə edərək Azərbaycana və təbii ki, Rusiyaya qarşı təxribat fəaliyyətini davam etdirəcək. Əvvəllər olduğu kimi, çoxlu təxribatlar olacaq. Amma Azərbaycan ayaqda qalacaq. Və o, bütün lazımi qərarları qəbul edəcək və bütün təxribatlara cavab verəcək ki, məsələ tamamlansın və separatçı rejimin özünün ləğvi ilə bağlı rəsmi sənədləşdirilmiş yekun prosesi başa çatsın. Bir şey olsa, ona kömək edəcəklər. Və burada, şübhəsiz ki, hər şeyi gecikdirmək cəhdləri ola bilər. Erməni tərəfi bu cür taktikadan əvvəllər- İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra da istifadə edib. Avropa İttifaqının Azərbaycana qarşı sanksiyalarının tətbiq olunacağı ehtimalı azdır. Ən azından Macarıstan buna imkan verməyəcək.
Düşünürəm ki, bu, Qərb digər məsələlərlə yanaşı, Gürcüstanda mövcud geosiyasi şəraitdə praqmatik və müdrik hərəkət edən İrakli Qaribaşvili hökumətini devirmək üçün vəziyyəti sarsıtmağı da sınayacaq. Unutmayaq ki, ən mühüm nəqliyyat marşrutları və boru kəmərləri Gürcüstandan keçir, Azərbaycan bu yolla Avropa İttifaqına enerji resursları verir. Gürcüstan həm də indiki vəziyyətdə Rusiyanın mühüm ticarət-iqtisadi tərəfdaşıdır. Ona görə də orada vəziyyətin sarsılması, qərbyönlü şəxslərin hakimiyyətə gəlmə potensialı mövcud çağırışdır. Ona görə də Rusiya Gürcüstanın sabitliyində və orada rəngli inqilab ssenarisinin olmamasında maraqlıdır.
– Dövlət Departamenti Qarabağa beynəlxalq missiyanın göndərilməsi üzərində fəal işləyir. Və o, Rusiyanı fəal şəkildə danlayır. Ermənistana gedir, Bayden Paşinyana məktub çatdırır…
– Bu, nə Rusiyanın, nə Azərbaycanın, nə İranın, nə də Türkiyənin maraqlarına uyğun deyil, çünki belə bir missiya daxili işlərə qarışmaq olardı. Bölgədə Rusiyanın sülhməramlı kontingenti var ki, o, Azərbaycan hərbçiləri ilə əməkdaşlıqda bütün məsələləri tam həll edir. Qərbin imkanları baxımından hər şey sıfırlanıb. Azərbaycan desə ki, burada missiyalara ehtiyac yoxdur, Moskva da tamamilə həmrəy mövqe tutacaq. Rusiya sülhməramlıları indi özlərinə verilən tapşırıqları səmərəli şəkildə yerinə yetirirlər. Erməni əhalisinin təhlükəsizliyi təmin edilir.
– Paşinyan bundan sonra necə hərəkət edəcək və Rusiya ilə münasibətlər necə olacaq?
– İndi vəziyyətin inkişafı üçün bir çox variant var. Hesab edirəm ki, Rusiya mətbuatında Paşinyana qarşı böhtan kampaniyasına son qoyulmalıdır. Bizə Rusiya telekanallarında milli şoular lazım deyil. Paşinyan nə olursa olsun, onu devirmək mümkün olmayacaq. O, hakimiyyəti saxlayır, seçicilərin dəstəyini qazanır. Və mümkün olan yerdə onunla praqmatik münasibətlər qurmaq lazımdır. Sonda Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıyan o oldu. Bu isə separatçı “Qarabağ klanı”nın Ermənistanda onilliklər boyu hakimiyyəti saxlaması fonunda baş verir.
Tərcümə – Elçin Bayramlı
